PARETO ANALİZİ

Biz endüstri mühendisleri ve adaylarının hep vurguladığı bir kelime vardır. “Verimlilik” bu kelimenin ta kendisidir. Atacağımız her adımı en verimli şekilde atmalıyız. Kaynaklarımızı doğru kullanmamız gerekir ki mümkün olduğunca her anlamda akıllıca davranıp en etkili şekilde hareket etmeliyiz. Zaman akıp giderken beraberinde birçok yeniliği ve rekabeti getirir. Bu duruma ayak uydurmamız gerekir. Rekabetçi yaklaşımı doğru kararlarla karşılamalıyız.

Bir sorunun birden fazla sebebi olabilir. Bu sebeplerin hepsini aynı anda çözmeye kalkışmanın da çeşitli olumsuzluklar doğurabileceğini düşünmek gerekir. Bir sorunu en makul şekilde nasıl çözeriz? Öyle etkili düzenlemeler yapalım ki, harcayacağımız kaynakları doğru seçenek üzerinde yoğunlaştıralım ve buna değsin. Peki bunu nasıl yapacağız? Bugün sizlerle bu soruya verilebilecek bir yanıt olan 1897 yılında İtalyan ekonomist Vilfredo Pareto tarfından ortaya atılan Pareto Analizi’ni inceleyeceğiz.

Pareto Analizi Nedir?

Pareto analizi, bir sonucun sebeplerinin önemliden önemsize doğru tespit edilip sıralanmasını sağlayan bir çubuk diyagramıdır. Bu yaklaşıma göre, sonucun en büyük nedenleri önemli azınlıkta yatmaktadır. Yani Pareto İlkesi sonuçların %80’inin, %20 sebepten kaynaklandığını savunur ve buna 80’e 20 kuralı da denmektedir. Bunu hem başarıların sebeplerinde, hem de sorunların sebeplerinde düşünüp uygulayabiliriz. Önemli olan şey, önemsiz çoğunlukla hayati azınlığın ilişkilendirilmesidir. Vilfredo Pareto’nın örneklendirmesi ise, ülkedeki gelirin %80’inin, ülkedeki insanların %20’sinin elinde olduğu ve yine gelirin %20’sinin, insanların %80’inin elinde olduğu yönündedir. Başta ekonomi anlamında ortaya atılmış bu analizin sadece ekonomide kullanılmayacağı anlaşılmıştır. Dr J.M. Juran da kalite kontrol alanında kullanmıştır. Ayrıca günümüzde birçok alanda da kullanılmaya devam etmektedir.

Pareto analizi bizi doğru karar vermeye teşvik eder. Elimizde büyük bir sorun olduğunu farz edelim. Çözmeye nereden başlardınız? Bir sorunun tüm sebepleri aynı nitelikte midir? Elbette bir soruna birden fazla etken sebep vardır. Bizim yapmamız gereken de doğru seçime enerjimizi yoğunlaştırmaktır. Öyle ki bir sorunun tüm nedenlerinin aynı önemi teşkil etmeyeceğini düşünürsek, sorun çözümünü ilk önce en büyük nedenlerde aramak gerekir. Bütün nedenlerin incelenmesi gerçekleştirilip, karşılaşma sıklıkları göz önüne alınmalıdır. Karşılaşma sıklığı en yüksek sebebin (önemli azınlığın) çözülmesi sorunu büyük ölçüde ortadan kaldırabileceği gibi, diğer sebeplerin bile ortadan kalkmasına yardımcı olabilir. Bununla birlikte, edilen müdahale ıskarta oranını ciddi manada düşürülmesini sağlar.

Pareto Analizi Nasıl Yapılır?

1)Problemin Tespiti

Bu aşamada düzeltilmesi gereken problemin tespiti yapılır.

2)Sebeplerin Tespiti

Problemi oluşturan etkenlerin tespitinin yapıldığı bu aşama çok önemlidir. Problemin her faktörü incelenmelidir. Problemin oluştuğu süreci kimlerin yürüttüğü, ne zaman ortaya çıktığı, nasıl çıktığı, nerede meydana geldiği ve diğer faktörlerin detaylı bir şekilde ele alınması gerekir.

3)Ortaya Konulan Sebeplerin Ölçümü

Kıyaslama yapılabilmesi için sebeplerin ortak kriterlerinin ölçümü yapılmalıdır. Bir zaman aralığı belirlenir ve o zaman aralığının verileri bir tabloya işlenir. Örneğin, ıskarta oranının düşürülmesi hedefleniyorsa, ıskartaya neden olan hataların karşılaşma sıklıkları ya da personel eksikliği yaşanıyorsa, ihtiyaç duyulan bölgelerde ihtiyaç miktarları kaydedilir.

4)Sebeplerin Sıralanması

Bir önceki aşama yapılan kayıtların çoktan aza doğru sıralandığı aşamadır.

5) Kümülatif Dağılımları Hesaplanması

Her bir verinin toplam içerisindeki yüzdesinin belirlenmesidir.

6)Pareto Grafiğinin Çizimi

Artık önceki aşamalarda elde ettiğimiz bilgilerin grafiğe dökülme vakti gelmiştir. Verilerin yüzdesel olarak grafiğe işlenmesi gerçekleşir. En büyük yüzdeli veri en sola yazılır ver sağa doğru azalarak devam eder.

7)Grafiğin Yorumlanması

Artık bizim için en önemli sebebin elimize ulaştığı andır. Buna göre grafiğin en soluna enerjimizi yoğunlaştırıp, o sebep hakkında çözüm üretmemiz gerektiğini biliriz. Tabi ki bunun bir de maliyet analizini unutmamakta fayda var.

Pareto Grafiği Örneği

• Bir tükenmez kalem üreten fabrikada, tükenmez kalemlerin bozuk olduğu yönünde şikayetler alınmıştır. Bizden de bu sorunu ortadan kaldırmamız isteniyor. Daha önceden üretilmiş olan 200 hatalı tükenmez kalemini incelemeye alalım.

Yukarıda oluşturduğumuz pareto grafiğini incelediğimizde, bizim için en önemli hatanın ölçüde tutarsızlık hatası olduğunu görürüz. O halde enerjimizi bu hatayı gidermekte yoğunlaştırmamız gerekir. Ayrıca ölçüde tutarsızlık hatasını giderdiğimizde, diğer hatalardan da giderilmiş olanlar da olabilir. Böylece ıskarta oranımızda beklediğimizden de daha fazla düşüş gerçekleştirebiliriz.

!NOT : 80 ve 20 rakamı birer sabit değildir. Her zaman elde edilen rakamlar 80’e 20 olmayabilir. Bu 70’e 30, 90’a 10 ya da 87’ye 13 gibi rakamlar da olabilir.

KAYNAKÇA

https://www.mindtools.com/pages/article/newTED_01.htm

https://tr.wikipedia.org/wiki/Pareto_diyagram%C4%B1

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/927315

http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/124.pdf

ÖZTEMEL, E. Endüstri Mühendisliğine Giriş. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2019

ÖZGÜVENÇ, D. (EKİM 2011). Kalite Problemlerinin Sınıflandırılmasında Çok Kriterli Pareto Analizi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü