Altı Şapkalı Düşünme

Çözülmesi gereken zor bir problemle mi karşı karşıya kaldınız? Sorunun tüm yönlerini ele alarak kör noktaları dahi dikkat etmeniz mi gerekiyor? Peki, farklı bakış açılarından sorunu nasıl incelemeliyiz? Tam da böyle bir durumda karar verme çalışmamıza biraz renk katmaya ne dersiniz?

Olası en iyi kararları vermek, önemli noktaları gözden kaçırmamak için genellikle onlara farklı merceklerden bakmak gerekir. Çoğu insanın kişilik tipine dayalı olarak belirli bir şekilde düşündüğü ve muhakeme ettiği fikri mevcuttur. Bu da daha duygusal bir kişinin daha analitik bir kişiden farklı fikirler üreteceği anlamına gelmektedir. Benzer şekilde kötümser yaklaşımda bulunan bir kişi aynı durum karşısında iyimser yaklaşımlı kişiye nazaran durumu farklı şekilde ele alacak, yorumlayacak ve bir karara varacaktır.

Ekiplerin ortak hedefleri paylaştığı durumlarda bile, farklı düşünme stilleri genellikle üretken süreci engeller. Olası süreçte, düşünme stilleri kesişir veya birbirini engeller. Her bir ekip üyesinin belirli bir süre aynı düşünme stilini kullandığı, ardından farklı stilleri yakalamak için bir dizi düşünme stili arasında geçiş yaptığı ancak etkili ve verimli sonuçların elde edilemediği durumlar meydana gelmiştir. Bu tip olaylar karşısında bireyler veya gruplar tarafından alışılmış düşünme biçimlerinin dışına çıkmak, farklı yaklaşımları denemek ve daha sonra nasıl ilerleneceği konusunda yapıcı düşünmek gerekmektedir.

İş hayatındaki başarımız, nasıl düşündüğümüze bağlıdır. Kavramsal düşünme ve düşünmenin temel zorluğu kafa karışıklığıdır. Bir kerede çok fazla şey yapmaya çalışıyoruz. Duygular, bilgi, mantık, umut ve yaratıcılığın tümü üzerimize yığılır. Peki ya çözüm?

Altı Düşünen Şapka bu esnada bizlere yardımcı olabilir. Nasıl mı? Gelin birlikte öğrenelim.

Altı Şapkalı Düşünme veya Edward de Bono’nun Altı Şapkası, grup tartışmaları ve bireysel düşünme için iyi bir karar verme tekniği ve yöntemidir. Altı Şapkalı Düşünme yaklaşımı Maltalı bir doktor, psikolog ve filozof olan Edward de Bono tarafından kodlanmıştır. Devlet kurumlarına danışmanlık yaptığı işlerinde kullanmış olup aynı zamanda günlük problem çözme için pratik bir araç olmasını istemiştir. İlk kez 1985’te aynı ada sahip kitabında bahsetmiştir ve o zamandan beri birkaç kez revize edilmiştir. Kitabı, iş hayatında veya hayatta karar veren herkes için öğretici ve ilham verici bir metindir.

En iyi kararları vermek, önemli bir yönü gözden kaçırmamak için genellikle onlara farklı merceklerden bakmayı gerektirir. Edward de Bono tarafından insanları bir soru veya problemin birden çok perspektifini keşfetmeye davet eden Altı Şapkalı Düşünme, tam olarak bunu yapmak için bir araçtır.

Sorunları ve çözümleri keşfetmek ve aksi takdirde gözden kaçabilecek fikirleri ve seçenekleri ortaya çıkarmak için kullanılabilecek takım tabanlı bir problem çözme ve beyin fırtınası tekniği olarak hizmet eder.

Müzakere konusu üzerinde birden fazla rakip bakış açısı olduğunda kullanım için ideal olan süreç, duygu ve ön kavrama yerine titiz eleştirel düşünme yoluyla bir sonuca varılmasını sağlar.

Düşünen şapka, belirli bir düşünme biçimi için bir metafordur. Her düşünme şapkası bir merceği/perspektifi/düşünme stilini temsil eder. Farklı şapkalar “giymeyi” deneyelim ve her birinin kararına bakalım.

Çalışmaya hazırlık aşamasında belirli bir zaman sınırı tanımlanmalı ve her şapka için alınan kararlar not alınmalıdır. Konu hakkında düşünürken katılımcılardan takmaları istenen altı farklı ‘şapka’ vardır.

Bunlar:

Mavi Şapka:

Siz veya ekibiniz mavi şapka modundayken, düşüncenizi kontrol etmeye ve karar verme sürecini yönetmeye odaklanırsınız. Genel olarak, toplantının nasıl yürütüleceğini tartışmak, amaç ve hedefleri daha ayrıntılı olarak geliştirmek için mavi şapka ile başlamak uygun olacaktır. Bu ilk aşamada şu sorulara yönelik cevaplara odaklanılabilir:

Neden buradayız?
Ne düşünüyoruz?
Durumun veya sorunun tanımı nedir?
Alternatif tanımlar nelerdir?
Neyi başarmak istiyoruz?
Nasıl yapılacak?
Eylemlerin hangi sırayla yapılması gerekecek?

Mavi şapka ile başlayarak, bu ilk adımı takiben şapka dizisini planlamasını da yapmış olursunuz.

Beyaz Şapka:

Beyaz şapka bilgi toplamayı temsil eder. Katılımcılar, mevcut bilgileri gözden geçirmeye, bilgi boşluklarını araştırmaya, geçmiş eğilimleri analiz etmeye ve geçmiş verilerden temel öğrenmeleri tahmin etmeye teşvik edilir. Halihazırda topladığınız bilgi ve içgörüleri düşünün ama aynı zamanda kaçırdığınız bilgileri ve bunları almak için nerelere başvurabileceğinizi de düşünmenizi sağlar. Bu aşamada, aşağıdaki sorulara cevap aranmalıdır:

Ne tür bilgilerimiz var?
Hangi bilgilere ihtiyacımız var?
Misyon nedir?
Hangi soruları sormamız gerekiyor?
İhtiyacımız olan bilgiyi nasıl alacağız?

Kullanıcının eldeki proje veya soruyla ilgili somut, gerçek bilgileri aramasını gerektirir. Sahip olduğunuz bilgilere bakın, geçmiş eğilimleri analiz edin ve ondan neler öğrenebileceğinizi görün. Bilginizdeki boşlukları arayın ve bunları ya doldurmaya ya da dikkate almaya çalışın. Beyaz şapka nesneldir ve bilginin değeri hakkında herhangi bir yargıya varmaz. Katılımcılar, sorun hakkında herhangi bir görüş bildirmeden mümkün olduğunca tarafsız ve tarafsız kalmalıdır.

Kırmızı Şapka:

Bu şapka duyguları ve içgüdüleri temsil eder. Sorun tamamen tanımlandıktan sonra nesnel ve tarihsel veriler ortaya çıktığında; Kırmızı şapka katılımcılara sorun veya durum hakkında ne hissettiklerini sormak için kullanılabilir. Sezgiler, görüşler ve duygular ifade edilir. Kırmızı şapka, diğer insanların tepkilerini düşünmeye ve kabul etmeye teşvik eder. Bu tür bir düşünceyle meşgul olduğunuzda, görüşlerinizi veya duygularınızı mantıklı bir şekilde açıklamak ya da gerekçelendirmek zorunda kalmadan ifade edebilirsiniz. Üzerinde düşünülebileceğimiz sorular:

Bunun hakkında ne hissediyorsun?
Buna nasıl tepki veriyorsunuz?
Bununla ilgili sezginiz / fikriniz nedir?
Aklınıza gelen ilk şey nedir?

Kırmızı şapka, duygu ve öznelliğin hâkim olmasına izin verir ve korkuları, beğenileri, hoşlanmadıkları, sevgileri ve nefretleri paylaşabilirsiniz.

Siyah Şapka:

Bu şapka temkinli olmak ve riskleri değerlendirmekle ilgilidir. Eleştirel yargıda bulunursunuz ve neden endişe duyduğunuzu tam olarak açıklarsınız. Bu aşama, mantıklı, eleştirel düşünme merceğinden soruna bakmak için kullanılır. Katılımcıları konu hakkında dikkatli, temkinli veya savunmacı yapan nedir? Tehlikeleri, sorunları ve engelleri tespit etmeye yardımcı olur. Kısıtlama olmadan eleştirel veya şüpheci olmak için iyi bir fırsattır, hatalardan kaçınmak ve aşırı iyimserliğe karşı korunmak için yararlı bir tekniktir. Bu sayede bir plandaki zayıf noktalar vurgulanır. Bunları ortadan kaldırmanıza, değiştirmenize veya bunlara karşı koymak için acil durum planları hazırlamanıza olanak tanır. Sorulan sorular şunlar olabilir:

Bu işlemi yaparsak ne olur?
Devam edersek ne ters gidebilir?
Zayıf yönler nelerdir?
İnsanlar nasıl tepki verecek?
Çalışacak mı? Neden işe yaramıyor?
En kötü durum senaryoları nelerdir?

Amaç bir tartışmaya girmek değil, planları ve kararları daha esnek hale getirerek kusurları ve riskleri önceden tespit etmektir.

Siyah şapka en güçlü şapkalardan biridir, ancak genellikle aşırı kullanılır. Bu düşünce tarzının karar verme sürecinizi etkilememesi için, sizin ve ekibinizin her türlü kritik veya uyarıcı yorumu haklı çıkarabildiğinizden emin olmalısınız.

Sarı Şapka:

Sarı şapka düşüncesiyle, meselelere mümkün olan en olumlu açıdan bakarsınız. Fikirlerinizden gelebilecek faydaları ve katma değeri vurgularsınız. Kullanıcıların potansiyel sonuçlar hakkında olumlu düşünmelerine, bir fikrin değerlerini aramalarına ve nasıl çalışabileceğine dair iyimser bir değerlendirmeye ulaşmalarına yardımcı olur. Bu şapka, zorlu bir durum karşısında ivmeyi ve olumlu bir ruhu korumaya yardımcı olur. Bu şapka için cevaplandırılabilecek sorular:

Yaklaşımın değeri nedir?
Bu fikirde hangi olumluları görebiliyorsunuz?
Bu çalışmayı daha iyi hale getirmek için ne yapılabilir? Daha hızlı? Daha ucuz?
Bu bize nasıl yardımcı olabilir?

Bu şapkanın altında pozitifleri keşfeder, değer ve faydaları araştırırsınız.

Yeşil Şapka:

Yeşil şapka yaratıcı düşünceyi temsil eder. Bu şapkayı “takarken”, bir dizi fikri ve ileriye dönük olası yolları keşfedersiniz. Herkes, olası sorunların üstesinden gelmek ve duruma alternatif (hazır) çözümler geliştirmek için yaratıcı düşünceyi kullanmaya teşvik edilir. Bu şapkada için ilgili sorular:

Bunu çözmenin başka yolları nelerdir?
Bazı yeni fikirler veya yaklaşımlar nelerdir?
At gözlüklerini çıkar? Başka hangi alternatifler ortaya çıkıyor?
Mevcut çözümleri şekillendirebilir veya uyarlayabilir miyiz?

Bu şapka altında olasılıkları, alternatifleri ve yeni fikirleri araştırırsınız. Bu şapka, çağrışımsal düşünmeye, yeni fikirler üretmeye ve beyin fırtınası yapmaya olanak tanır. Bu şapka bazen göz korkutucu olabilir çünkü birçok insan kendilerinin yaratıcı olmadıklarını söyler. Bir kas gibi, yaratıcılık da pratikle geliştirilebilir ve güçlendirilebilir. Yeşil şapka insanlara yaratıcı düşünmeleri için güvenli bir alan sağlar. Üretken Düşünme Modeli veya İlk İlkeler gibi araçlar da size yardımcı olabilir.

Altı Şapkalı Düşünme, özellikle beyin fırtınası sonucunda karar vermek için gerekli olan düşünce yaklaşımını belirlemenize yardımcı olacaktır. Farklı düşünme biçimleri arasında geçiş yapmak için bir çerçeve sağlar ve düşüncemizi doğal olarak benimseyeceğimiz perspektifin ötesine genişletmeye olanak sağlayarak kişisel hedeflerimize veya işletme hedeflerine ulaşmakta yardımcı olacaktır.

Edward de Bono tarafından geliştirilen Altı Şapkalı Düşünme tekniği, katılımcıların bir tartışmaya farklı bakış açılarından, zihinsel koşullardan ve düşünme biçimlerinden yaklaşmalarını sağlamayı amaçlar.

Vaka çalışmaları ve gerçek hayattan örnekler aracılığıyla, Dr. de Bono kasıtlı rol oynamanın sizi daha iyi bir düşünür haline getirebileceği genellikle şaşırtıcı yolları ortaya koyuyor. İster bir start-up ister büyük bir şirket olsun, sizin ve işinizin daha net düşünme, gelişmiş iletişim ve daha fazla üretken ortam oluşturmak için kullanılabilecek, son derece basit bir araç sunuyor.

NOT:

Bazı renklerin kültürel etkileri vardır, bu nedenle bir veya daha fazla şapkanız için yeni renkler seçmeniz gerekebilir. Bazı ülkelerde renklere yüklenen anlamlardan dolayı değişiklik yapmanız daha uygun olabilir.

Bu tekniği altı rengin tümünü farklı olarak kullandığınız sürece sizin ve ekibiniz için uygun olan herhangi bir rengi kullanmakta bir sorun oluşmayacaktır.

NOT:

Ekip çalışması yaparken ekibinizin bazı üyelerinin bazı düşünme türlerini zorlayıcı bulabileceğini unutmamak gerekir. Bunun nedeni muhtemelen nörodiverjans ve güvenceye veya desteğe ihtiyaç duymak olacaktır. Bununla birlikte, belirli şapkaları giyerken bunlarda daha başarılı olabilirler! O halde bu tekniği herkesin güçlü yönleriyle oynamak için bir şans olarak da kullanabilirsiniz.

NOT:

Altı Şapkalı Düşünme yaklaşımı sadece iş için mi?

Tabii ki hayır. Sri Lanka’daki 2004 tsunamisinden sonra milyonlarca insana yardım etmek için kullanılmıştır. Tsunamiden sonra Sri Lanka’daki yardım planlayıcıları, yeniden yapılanma çabalarını daha etkin bir şekilde planlamak ve uygulamak için Altı Şapka yaklaşımını kullanmışlardır. Yöntem, yeniden yapılanma sürecindeki ana sorunlar hakkında ortak bir anlayış oluşturmak için kullanılmış olup planı hazırlamak sadece on iki saat ve ayrıntılı ve aynı zamanda sürdürülebilir bir çözüm üretmek için iki gün sürmüştür.

Anahtar Noktaları:

De Bono’nun Altı Düşünceli Şapkası, karar vermeye farklı perspektiflerden bakmak için güçlü bir teknik olup kendi başınıza veya ekibinizle yapabileceğiniz altı farklı düşünme türünü içerir. Her düşünme stili farklı bir şapka ile temsil edilir:

Mavi Şapka: Organizasyon ve Planlama
Yeşil Şapka: Yaratıcı Düşünme
Kırmızı Şapka: Duygular ve İçgüdüler
Sarı Şapka: Faydaları ve Değerleri
Siyah Şapka: Risk Değerlendirmesi
Beyaz Şapka: Bilgi Toplama

Altı Düşünce Şapkasının her birini sırayla “takarak”, karşılaştığınız sorunlar ve ileriye dönük en iyi yollar hakkında zengin bir anlayış kazanabilirsiniz. Ayrıca herkesi karar alma sürecine tam olarak dahil olmaya teşvik etmiş olursunuz.

Altı Şapkalı Düşünme Yaklaşımı’nın Uygulama Alanları:

Liderlik gelişiminde,
Ekip üretkenliği, uyum ve iletişimde,
Yaratıcı ve yenilikçi düşünce gerektiren konularda,
Toplantı liderliği ve karar vermede,
Ürün ve süreç iyileştirmede,
Proje yönetiminde,
Eleştirel, analitik düşünme ve problem çözmede,
Organizasyonel değişimlerde ve performans değerlendirmede,
Yüksek performanslı düşünme ve eylemin gerekli olduğu her yerde kullanılabilir.

Konsepti büyük bir şirkette çalışırken görmek için, Genesis Events of India’nın vaka çalışmasına göz atabilirsiniz . Büyük bir inşaat malzemeleri şirketi, satışlarını artırmak için Altı Düşünce Şapkasını kullanmış.

Ekibiniz bir dahaki sefere nasıl çözeceğinizden emin olmadığınız bir sorunla karşılaştığında, sorunu Altı Şapkalı Düşünme Perspektifinden ele almayı deneyebilirsiniz. Bu sayede daha kısa sürede önemli ve anlamlı sonuçlar elde edebilirsiniz.

Bu bireysel olarak da yapılabilir. Sonuç olarak oluşturduğunuz içgörüleri not ederek bu yaklaşımı düzenli olarak uygulayabilirsiniz. Durumları birden fazla perspektiften görmenize ve yaratıcı düşünme yeteneklerinizi geliştirmenize yardımcı olacaktır.

KAYNAKLAR: