Verimlilik kavramı, yeryüzünde kurulan ilk üretim işletmeleri kadar eski olmakla beraber, ekonomik düşünce tarihinin ilk kayıtlarında verimlilik kavramına hemen hemen rastlanmamaktadır. Bunun yerine, klasik ekonomistler üretim ve üretim oranından bahsetmektedirler ki, bu iki kavram da bugün verimlilik kavramına yaklaşmaktadır.
Günümüzde verimlilik kavramı ülkelerin kalkınma çabalarının değerlendirilmesinde esas olan göstergelerden biridir. Ulusal refahın artırılmasında verimliliğin oldukça önemli rolü olduğu düşüncesi yaygın bir kabul görmektedir. Kalkınma düzeyini yükseltmek isteyen her toplumun temel hedefi mevcut kaynaklarını en yararlı yerlerde ve en yararlı biçimde kullanarak üretimini en çoğa çıkarmak olacağından, bu ülkeler için verimlilik çok önemli bir kavram olarak ön plana çıkmıştır.
Verimliliğin Tanımı
Endüstri mühendislerinin başlıca görevlerinden birisi de kuruluşun verimliliğini iyileştirmektir. Peki nedir bu verimlilik?
Bir üretim sisteminin verimliliği ürün veya hizmet üretmek için (çıktı) kaynakların (girdi) etkin ve yararlı kullanım derecesini verimlilik olarak tanımlamak mümkündür.
Dünya Verimlilik Bilimleri Konfederasyonu’nun (WCPS) tanımına göre de Verimlilik, “çıktının girdiye oranı”, “verimliliğin artırılması ise mümkün olan en az kaynak ile en çok ürünün (hizmet ürünü de olabilir) elde edilmesidir.” şeklindedir.
Daha geniş anlamda verimlilik, verilen bir çıktının en az maliyet ile üretilmesidir.
Ürünlerin ve hizmetlerin yaratılması, kaynakların değişim süreci ile gerçekleşir. Bu değişim ne kadar randımanlı olursa üretim sistemi o kadar verimli olur ve daha çok katma değer sağlanır. Verimlilik, çıktıların girdilere oranı ile ölçülür. Bu tanımlarda kaynaklar veya girdiler işçilik, malzeme, enerji, kapital ve yönetimdir. Az önce başlıca görevlerinden biri verimliliği iyileştirmek olduğundan bahsetmiştik. Peki bu iyileştirme nasıl mümkün hale geliyor?
Genel olarak iki yolla gerçekleştirilebildiğini söyleyebiliriz:
1- Çıktıyı sabit tutup girdiyi azaltmak,
2- Girdiyi sabit tutup çıktıyı artırmaktır.
Verimlilik, bir operasyon, bir birim, bir kuruluş ve bir ülke için hesaplanır ve işgücü gereksinimini planlamak, ekipmanın çizelgelemesi, finansal analizi ve diğer önemli işler için kullanılır.
Sanıyorum ki buraya kadar verimliliğin hem kuruluşlar hem ülkeler için önemli sonuçlar ortaya çıkabileceği konusunda hemfikiriz.
Kar yapmayan örgütlerde, yüksek verimlilik düşük maliyetler anlamına gelmektedir; kar-tabanlı örgütlerde ise, verimlilik bir kuruluşun ne kadar rekabet gücü bulunduğunu belirlemede önemli bir faktördür.
Verimlilik Çeşitleri
Girdi ve çıktı arasındaki oranın belirlenmesinde farklı metotlar kullanılmaktadır başka bir ifadeyle verimliliğin belirlenmesindeki kriterler değişik şekillerde belirlenmektedir. Buna göre; fiziki ve parasal verimlilik, ortalama ve marjinal verimlilik, mikro ve makro verimlilik, kısmi ve toplam verimlilik olmak üzere verimlilik değişik yöntemlerle hesaplanmaya çalışılmaktadır.
Fiziki ve parasal verimlilik, verimlilik oranının pay ve paydasında homojenlik derecesine göre fiziki veya parasal değerlerle ifade edilmesidir. Pay ve paydada fiziki değerlerle ifade edilmiş ise fiziki, parasal değerlerle ifade edilmiş ise parasal verimlilik olarak belirtilir. Belli bir dönemdeki toplam çıktının aynı dönemdeki girdilerin oranına toplam verimlilik denilmektedir. Yine belli dönemde çıktıda meydana gelen değişmenin aynı dönem girdilerindeki artışa oranı da marjinal verimlilik olarak bilinir. İşletme düzeyinde hesaplanan verimlilik mikro, ekonominin genelinde hesaplanan ise makro verimliliktir. Toplam ve kısmi verimliliği ise daha detaylı bir şekilde inceleyelim.
Kısmi Verimlilik
Üretim faaliyeti sonunda elde edilen çıktının bu üretimde kullanılan girdilerden herhangi birine oranlanması ile kısmi verimlilik hesaplanmaktadır. Verimlilik analizine konu olan girdilerin emek, arazi, sermaye olmasına göre hesaplanan verimlilik oranları emek verimliliği, sermaye verimliliği, arazi verimliliği olarak adlandırılır. Toplam çıktı net veya brüt olarak alınır veya herhangi bir üretim faktörü ile ilişkilendirildikten sonra elde edilen kısmi verimlilik oranı net veya brüt olarak bir anlam ifade eder. Ayrıca kısmi verimlilik ortalama ve marjinal olarak da hesaplanabilir.
Toplam Verimlilik
Toplam Faktör Verimliliği, bir üretim faaliyeti sonucu elde edilen çıktının bu üretim faaliyetinde kullanılan girdilere bölünmesiyle hesaplanan verimlilik türüdür. Toplam faktör verimliliği üretimde kullanılan tüm kaynakların etkinlik derecelerini ölçmektedir.
Kısmi faktör verimliliğinin üretimin maddi girdiler dışındaki unsurlarının etkisini yansıtamaması toplam faktör verimliliği üzerinde durulmasını gerekli kılmıştır. Toplam faktör verimliliğini geliştiren Solomon FABRİCANT’ göre; üretimde kullanılan kaynakların birinin önemli olması yanında diğerlerinin de aynı derecede önem taşımaları ve bu kaynaklardaki değişmelerin meydana gelmesi verimliliğin tek bir faktöre göre ölçülmesinde çok az bir bilgi verir veya hiçbir anlam ifade etmez.
Verimliliği Etkileyen Faktörler
Verimliliği etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bunların en başında kalite, sermaye, teknoloji ve yönetimdir. Etkileyen diğer faktörleri de sıralayacak olursak;
- Süreçleri ve talimatları standardize etmek
- Kalite farklılıkları
- İnternet kullanımı
- Bilgisayar virüsleri
- Kaybolmuş veya yanlış yere konan malzemelerin aranması
- Iskarta oranları
- Yeni çalışanlar
- Emniyet
- Bilişim teknolojilerinde nitelikli çalışan bulamamak
- İşten atmalar
- Çalışan devir sayısı
- İş yerinin tasarımı
- Verimliliği artırıcı ödüle dayalı teşvik planları gibi örnekler verebiliriz.
Verimliliği İyileştirme
Peki bunca faktör etki ederken bir kuruluşun verimliliği nasıl iyileştirilebilir?
- Kuruluşun bütün operasyonları için verimlilik ölçümleri geliştirilmelidir.
- Hangi operasyonların çok kritik olduğuna karar verebilmek için sistemin tümü analiz edilmelidir.
- İyileştirme için gayeler belirlenmelidir.
- Verimliliğin iyileştirilmesi için yöntem geliştirilmelidir. (çalışanların fikirlerine de başvurulmalı)
- Yönetim desteği sağlanmalıdır. Bunun için teşvik ve ödül sistemi geliştirilmelidir.
- Verimlilik ölçülmeli, izlenmeli ve yayımlanmalıdır.
KAYNAKÇA
- ÖZTEMEL, E. Endüstri Mühendisliğine Giriş. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2015.
- ALPUGAN Oktay, DEMİR Hulusi, OKTAY Mete, ÜNER Nurel, İşletme Ekonomisi ve Yönetimi, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş, İzmir, 1990, s. 15.
- AYDIN Alper, İmalat sanayi ve Alt Kollarında Verimlilik, Üretim, İstihdam, Ücret ve İşçi, Saat Göstergeleri, MPM Yayınları: 698, Ankara, 1999 s.
- http://iibf-dersleri.blogspot.com/2011/02/verimlilik-nedir-onemi-nedir.html
- https://ilknuryardimci.wordpress.com/2014/03/25/verimlilik-endustri-muhendisliginde/
- http://www.dso.org.tr/userFiles/File/Verimlilik_olcme_izl.2.pdf
