Üretim yapan bir firmaların temel amacı, müşteri ihtiyaçlarını zamanında karşılayabilmektir. Bu amaç doğrultusunda makine ve çalışan kapasiteleri, mevcut stok miktarları, çalışan verimlilikleri gibi değerler hesaplanmalı ve tüm bu değerlere uygun olarak üretim süreci planlanmalıdır. Üretim çizelgeleme çalışmaları, tüm bu değerleri göz önüne alarak firma içerisindeki siparişlerin en kısa sürede bitmesini sağlamaktadır. Üretim planlamanın yapı taşlarından olan üretim çizelgeleme ile ilgili detaylı bilgi edinmeye ne dersiniz?
Çizelgeleme makine, işçi, donanım, alet gibi sınırlı kaynakların belirli bir amaç doğrultusunda, belirli kısıtlar altında ve belirli bir zaman aralığında işlere atanması ile ilgili karar verme sürecidir(1). Üretim çizelgeleme yapabilmek için öncelikle firma içerisinde mevcut üretim merkezlerinin belirlenmesi ve ürünlerin üretim aşamasında hangi istasyonda hangi sırayla ne kadar süre işlem göreceğinin, yani iş akışlarının belirlenmesi gerekmektedir.
Çizelgeleme çalışmaları, firmaların karar verme işlemlerini kolaylaştırmaktadır. Üretim yapan firmalarda makinelere iş yüklemelerinin hangi sırayla yapılması gerektiğini belirlerken, hizmet sektöründe örneğin havaalanları için uçakların giriş çıkışlarının kontrol altında tutulmasını sağlamaktadır.
Çizelgelemenin unsurları:
- Faaliyet (Üretim, servis vb.)
- Kaynak (Makine, operatör vb.)
- Zaman (Başlama, bitiş vb.)
Çizelgelemelerin zaman ekseninde gösterimi için Gantt diyagramlarından faydalanılır. Bu diyagramda her tezgahta yapılacak işler, zamana göre sıralanır. Yatay çizgiler kaynakları, dikey çizgiler zamanı gösterir. Oluşturulan diyagram var olan durumu göz önüne serer. Ancak Gantt diyagramları, var olan kötü durumun iyileştirilebilmesi için herhangi bir çözüm üretme özelliğine sahip değildir. Gantt diyagramı oluşturulduktan sonra farklı çizelgeleme yöntemleri denenerek makine bekleme sürelerini en aza indirgeyen yönteme göre üretim süreci planlanabilir. Böylelikle toplam siparişlerin bitiş süresi de en aza indirgenmiş olacaktır.
Basit bir örnek vermek gerekirse beş iş (i), iki tezgah (T1 ve T2) üzerinde 3-2-4-5-1 sırasıyla işleme alınıyor olsun. İşlerin tezgah üzerindeki işlem süresi aşağıda verilmiştir;
Bu verilere göre oluşturulan iş çizelgelemesi Şekil 1’de belirtildiği gibi olacaktır.
Bu diyagram incelendiğinde; tüm siparişlerin 28 zaman biriminde bittiği, T1 tezgahının hiç boş kalmadığı, T2 tezgahının 4 zaman birimi boş kaldığı ve 2. işin 1, 4. işin 2, 5. işin 3 zaman birimi beklediği gözlemlenmiştir.
Çizelgeleme problemlerinin kullanılan kabullemeler aşağıdaki gibidir:
-Aynı işin iki farklı operasyonu aynı anda yapılamaz.
-Başlanan iş eksik bırakılamaz.
-Herhangi bir iş için önceden rezervasyon yapılamaz.
-Bir makinede yeni bir işin başlayabilmesi için önceki işin bitmiş olması gerekir.
-Hiçbir makine aynı anda iki işi yapamaz.
-Hazırlık süreleri çizelgelemeden bağımsızdır ve makineler arası taşıma süreleri ihmal edilir.
-Makinelerin boşta kalma süreleri olabilir.
-İş sayısı bilinmektedir.
-Makine arızalanmaları göz ardı edilir.
-İşlem zamanları bilinmektedir.
-Makine sayısı bilinmektedir.
İleri doğru çizelgeleme ve geriye doğru çizelgeleme işlemi yapılabilir. İleri doğru çizelgelemelerde iş gereklilikleri belirli olduğu için en kısa zamanda işe başlamak üzere bir çizelge oluşturulur. Geriye doğru çizelgelemelerde ise işin son teslim edilme süresinden başlanarak her işin başlama süresi belirlenir. İki çizelgeleme yöntemi aynı anda kullanılarak işin en erken başlama ve en geç başlama süreleri belirlenebilir. Çizelgeleme problemleri bu sürelerin hesaplanması sırasında CPM (Kritik Yol Yöntemi) ve PERT (Program Değerlendirme ve Gözden Geçirme Tekniği) gibi tekniklerden de faydalanır.
Çizelgeleme problemlerinin genel sınıflandırılması Şekil 2’de gösterilmiştir.
Kaynak kısıtlı proje çizelgeleme problemlerinde, adından da anlaşılacağı üzere projenin oluşturulması için gerekli kaynaklar kısıtlıdır. Makine çizelgeleme problemleri tek ve çok aşamalı problemler olmak üzere iki gruba ayrılır. Tek aşamalı problemlerde her iş tek bir işlemden oluşurken, çok aşamalı makine çizelgeleme problemlerinde bir işin yapılabilmesi için çok sayıda işlem görmesi gerekmektedir. Makine çizelgelemeleri firmaların üretim sürecine göre değişkenlik gösterir.
İş çizelgeleme yapılırken kullanılan öncelik kurallarından en yaygınları şunlardır:
- İlk gelen ilk hizmet alır (FCFS),
- Son gelen ilk hizmet alır
- Teslim tarihi en yakın olan ilk hizmet alır (EDD),
- İşlem süresi en kısa olan ilk hizmet alır (LPT),
- İşlem süresi en kısa olan ilk hizmet alır (SPT),
- Öncelikli müşterinin siparişi ilk hizmet alır.
KAYNAKÇA
- https://docplayer.biz.tr/17696389-Cizelgeleme-uretim-planlama-ve-kontrol-2-pamukkale-universitesi-endustri-muhendisligi-bolumu-uretim-planlama-ve-kontrol-2.html
- http://ikucukkoc.baun.edu.tr/lectures/EMM4129/EMM4129-Cizelgeleme-BirlesikDersNotlari.pdf
- https://gencerhavvahilal.wordpress.com/2018/07/15/uretim-sistemleri/
- http://kisi.deu.edu.tr/mert.topoyan/dosyalar/cizelgeleme.pdf
- Kaçar, T., Olgun M.O. 2020. Bir Metal Fabrikası İçin İş Çizelgeleme Yazılımı Hazırlanması
- ÖZTEMEL, E. Endüstri Mühendisliğine Giriş. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2015.
- YENERSOY, G. Üretim Planlama ve Kontrol. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2015.
- Aydemir, E., 2009. Atölye Tipi Çizelgeleme Problemlerinin Öncelik Kuralı Tabanlı Genetik Algoritma Yaklaşımıyla Simülasyon Destekli Optimizasyonu. Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
Endüstri Mühendisi