Bir Mesleğin Doğuşu : Endüstri Mühendisliği

Herkese merhaba,

Bir önceki yazımda Endüstri Mühendisliğinin ne olduğuna dair giriş yapmıştık. Bu yazımda ise “mühendislik” ve “endüstri mühendisliği” kavramlarının doğuşundan bahsedeceğim.

İnsanoğlu varlığından bu yana mühendislik ve matematiği farkında olmasa da hayatının her evresinde kullanmaktadır. Barınma, avcılık gibi temel ihtiyaçların giderilmesinden işlerin ticari boyuta gelmesi ve mal takaslarının gerçekleşip paranın icadına ihtiyaç duyulmasına kadar her evrede rastlanmaktadır.

Eski mühendislik eserleri incelendiği zaman ilk akla gelen yapıtlar Çin Seddi, piramitler, Roma inşaat projeleridir. Proje kontrolü, tasarım, kurulum açısından hiçbir ilkel bilginin uygulanmadığı, manivela haricinde hiçbir mekanik aracın kullanılmadığı bir ortamda oluşturulan piramitler, günümüzdeki teknoloji ile bile yapılması oldukça zor olan birer mühendislik harikalarıdır.

Mühendislik alanındaki tüm gelişmelerin temeli matematiğe dayanmaktadır. 19. yüzyılda sürtünme, taşıma, bağlama gibi fiziksel zorlukların önüne geçmek amacıyla buluşlar yapılmaktaydı. Zamanla ısıl işlem, yanma, elektrik, maddenin moleküler özellikleri gibi kimyasal çalışmalar yapıldı. Zaman, boyut, kütle gibi olguların ölçülebilmesi için çeşitli teknik ve yöntemler geliştirilmekte ve bununla beraber yeni ihtiyaçlar ortaya çıkmaktaydı. Matematik sayesinde soyut parametreler ile gerçek ve karmaşık sistemleri modelleme olanağı sağlandı. Bu bağlamda parametrelerin birbirleriyle ve sistemlerle olan ilişkileri ve etkileri incelendi.

Matematiksel programlama model içerisinde yapılması gerekeni söylemektedir. Bunu uygulamak için insan faktörüne ihtiyaç vardır. Davranış bilimlerinin temel unsuru olan “insan”; makine ve malzemeden oluşan sistemlerin tasarlanması, insan performansı, iş yükü, insan-teknoloji ilişkisi, tesis yerleşimi, ergonomik çalışma koşullarının tasarlanması amacıyla endüstri mühendisleri için büyük önem taşımaktadır.
Matematik, kimya, fizik çalışmalarının “insan” faktöründen daha çok ön planda olması; davranış biliminin gelişmesi ve “insan” faktörünün öne çıkmasını ötelemiş, dolayısıyla endüstri mühendisliğinin oluşumunu geciktirmiştir.

Mühendisliğin belirli standartlara ulaşıp meslek olarak kabul edilmesi ise 1880’de Amerika Makine Mühendisleri Odası’nın kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Buradan da anlaşıldığı üzere ilk mühendislik dalı makine mühendisliğidir.

Gelelim Endüstri Mühendisliği kavramının oluşumuna

Endüstri Mühendisliğine dair ilk çalışmalar 1700’lü yıllarda ekonominin babası olarak bilinen Adam Smith ile başlamıştır.

(1723-1790)

ADAM SMITH

Ana konusu ekonomik büyüme olan “Ulusların Zenginliği” adlı kitabında işçi sınıfının üretimi arttıracağı, iş gücünün üstünlüğü, iş bölümünün ekonomik yararlarından bahsetmiştir.
Adam Smith iş bölümünün önemini hala doğru kabul edilen toplu iğne üretimi örneği ile açıklamıştır:
10 adımda üretimi gerçekleşen toplu iğnenin, bir işçinin her adımı tek tek uygulayarak üretmesiyle günlük yalnızca 10 adet iğne yapılmaktadır. 10 tane işçi ise aynı şekilde günlük 100 adet üretim yapmaktadır. Bunun yerine her adımı farklı bir işçinin uyguladığı yani 10 işçinin çalıştığı bir düzenekte bir günde üretilen iğne sayısı 4800’e çıkmakta, böylelikle iş bölümü üretimi 48 kat arttırmaktadır.

ROBERT OWEN

Personel yönetiminin gerçek babası olarak bilinir.
“Fabrika Yöneticilerine Sesleniş” adlı eserinde işçilere de en az makineler kadar önem verilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
İşçilerin kullandığı metotlar üzerindeki çalışmaları ve işçileri için tesis yerleşimi ve düzenini iyileştirmesiyle bilinir.

(1771-1858)
(1791-1871)

CHARLES BABBAGE

Matematikçi, makine mühendisi ve mucit olan Babbage, programlanabilir bilgisayar kavramını ortaya çıkarmıştır. Bu yüzden bilgisayarın babası olarak bilinmektedir.
“Makine ve İmalat Ekonomisi Üzerine” adlı eserinde; eğitim gerekliliği, iş analizi, ücret sistemleri, işçi-işveren ilişkileri, standardizasyon, organizasyon çizelgesi ve iş bölümü konuları üzerinde yoğunlaşarak mevcut ticari avantajlara dikkat çekmiştir.
İmalat metotları üzerine yoğunlaşarak bir işte uzmanlaşmanın daha az üretim maliyeti oluşturduğunu vurgulamıştır. İşlerin bölümlendirilip her bölümde uzmanlaşmış ve ustalaşmış kişilerin çalışmasının ekonomik olacağı ve üretim miktarını arttıracağını savunmuştur.

HENRY FORD

Ford Motor Şirketi’nin kurucusudur. Seri üretimin mucidi olarak tanınır. İş organizasyonu ve iş tekniği bakımından önemli keşifleri vardır.
Kurduğu şirkette montajda yaptığı iyileştirme çalışmaları ile tasarruf etmiştir. İşçiyi tezgâhtan hareket ettirmenin kısa mesafede de olsa zaman kaybına yol açtığını ve sık sık tıkanıklıklara sebep olduğunu gözlemlemiş bu bağlamda şok etkisi yaratacak bir buluşu ortaya koymuştur: ‘otomobili duran işçinin önüne getiren hareketli montaj hattı’. Bu yenilik montaj çevrim süresinde oldukça düşüşe sebep olmuştur.

(1863-1947)

Endüstri Mühendisliğinin Babası: Frederick Winslow Taylor (1856-1915)

(1856-1915)

Frederick Winslow Taylor

Taylor endüstriyel verimliliği arttırmaya çalışan bir Makine Mühendisi olarak bilinir. Endüstri Mühendisliğinin oluşumu ve gelişiminde, mühendislik prensip ve tekniklerini uygulamasındaki öncü çalışmaları ile etkili olmuştur.
Taylor; fabrikada işleri detaylarına ayırmış, çeşitli gözlem ve analizler yaparak eksiklik ve hataların giderilmesi için geliştirdiği yöntemlerle dönemin şartlarına göre inanılmaz sayılabilecek verimlilik artışı sağlamış ve Endüstri Mühendisliğinin temelini oluşturmuştur. İş tasarımı (metot etüdü), zaman etüdü gibi çalışmalarından dolayı ‘iş ölçümünün kurucusu’ olarak da bilinir.
İş gereksinimlerinin, işlerin daha verimli ve etkili yapılabilmesi için yeni çözümlemelerle Metot Etüdü, Yapılan işlerin işlem süresinin tespitine dair Zaman Etüdü, Yapılacak işe göre işçi seçimi ve işçilerin eğitimi, aletlerin standartlaştırılması, yönetimin prensipleri, ürünler ve parçalar için sınıflandırma sistemi, rotalama sistemi gibi konulardaki önemli bilgi, deneyim ve katkılarını “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” adlı eserinde toplamıştır.

Kaynakça:

http://www.muhendisendustri.com/2016/06/endustri-muhendisliginin-tarihsel-gelisimi.html

https://ticaret.edu.tr/uploads/kutuphane/dergi/f7/M00096.pdf

https://www.bilim.org/endustri-muhendisliginin-tarihcesi/

https://enmuhendis.wordpress.com/2017/03/21/endustri-muhendisligini-taniyalim/

https://tr.wikipedia.org/wiki/Adam_Smith

https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Owen

https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Babbage

https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_Ford

https://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_Winslow_Taylor

Womack, James. – Jones, Daniel. – Roos, Daniel. Dünyayı Değiştiren Makina. İstanbul: Otomotiv Sanayi Derneği,1990.

Taylor, Frederick. Bilimsel Yönetimin İlkeleri. Ankara: Adres Yayınları, Haziran 2014.